16 Май 2022
2022 йилда Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки ва Халқаро тараққиёт уюшмаси иштирокида чорвачилик тармоғини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳаси молиялаштирилиши
ҚИСҚАЧА ТАВСИФИ
ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ БОШҚАРУВ АСОСЛАРИ
Чорвачилик соҳасини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳаси
1. КИРИШ
1.1 Лойиҳанинг мазмуни ва асосланиши
Ўзбекистон ҳукумати Жаҳон банкининг молиявий кўмагида амалга ошириладиган чорвачилик соҳасини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳасини (ЧСРИЛ) тайёрлади.
ЧСРИЛ 2022 йил июн ойида ёпиладиган чорвачилик соҳасини ривожлантириш лойиҳасига асосланади. Таклиф этилаётган лойиҳа Ўзбекистонда чорвачилик соҳасини ҳар томонлама ривожлантиришга қаратилган бўлиб, хизматларни бошқариш ва кенгайтирилган етказиб бериш учун чорвачиликни қўллаб-қувватлаш бўйича давлат хизматлари салоҳиятини кучайтириш, бозор ва қўшимча қиймат инфратузилмасини ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш, ва шу билан чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларининг бозорига киришга кўмаклашади, чорвачилар, агрокорхона ва ишлаб чиқариш – сотиш занжиридаги бошқа иштирокчиларни чорвачиликни ривожлантиришни молиялаштириш имкониятларини яхшилайди. Бу ҳосилдорлик ва ишлаб чиқаришни янада оширади; бозорга киришни имкониятини яхшилайди, сифат ва қўшимча қийматни оширади, чорвачилик ва таъминот занжирларининг рақобатбардошлигини оширади.
Лойиҳа бутун мамлакат бўйлаб Ўзбекистоннинг барча ҳудудларида, шу жумладан Тошкент шаҳрида амалга оширилади. Экологик ва ижтимоий шароитлар географик жойлашувга қараб фарқ қилиши мумкин. Алоҳида сармояларнинг экологик ва ижтимоий жиҳатлари жойлар белгиланган ва аниқлангандан сўнг воситалар билан баҳоланади.
1.2 Экологик ва ижтимоий бошқарув тизимининг мақсад ва вазифалари
Экологик ва ижтимоий бошқарув асослари (ЭИБА) Ўзбекистон Республикасининг экологик ва ижтимоий қонунлари ва қоидаларини, шунингдек Жаҳон банкининг экологик ва ижтимоий стандартларини ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, соғлиқ ва ҳавфсизлик бўйича кўрсатмаларини ҳисобга олган ҳолда лойиҳанинг барча таркибий қисмларини тайёрлаш ва амалга ошириш учун бош ҳужжат ҳисобланади. ЭИБА таклиф этилаётган лойиҳа инвестицияларининг ҳар бир тури учун экологик ва ижтимоий хавф-хатарлар ва таъсирларни баҳолаш принциплари, қоидалари, кўрсатмалари ва амалиётларини, шу жумладан таклиф этилаётган фаолиятни танлаш мезонларини белгилайди. У барча босқичларда – аниқлаб олиш ва танлашдан, ишлаб чиқиш ва амалга ошириш орқали натижаларни мониторинг қилиш ва баҳолашгача бўлган муайян тадбирлар учун умумий юмшатиш чораларини тақдим этади. ЭИБА лойиҳа хатарлари ва таъсирини ҳал қилиш учун масъул идоралар, шу жумладан уларнинг атроф-муҳит ва ижтимоий хатарлар ва таъсирларни бошқариш имкониятлари тўғрисида маълумотларни ўз ичига олади. Унда белгиланган тартибда талаб қилинадиган бошқарув воситаларини тайёрлашни осонлаштириш учун мўлжалланган андозалар мавжуд.
2. ЛОЙИҲА ТАВСИФИ
2.1 Лойиҳани ишлаб чиқиш мақсадлари
Лойиҳани ишлаб чиқишдан мақсад (ЛИЧМ) Ўзбекистонда янада маҳсулдор, бозорга йўналтирилган, мустаҳкам ва инклюзив чорвачилик субсекторини қўллаб қувватлашдир.
Таклиф қилинаётган лойиҳа ўсиб бораётган талабга инклюзив, хафвсиз ва экологик тоза усулда самарали таъсир кўрсатадиган чорвачилик тизимини ривожланишига ёрдам кўрсатиш орқали чорвачилик субсекторини ўзгартиришга йўналтирилган. Бу қуйидагиларга ҳисса қўшади: (а) бошқаришни яхшилаш ва хизмат кўрсатишни такомиллаштириш учун жамоат чорвачилигини қўллаб – қувватлаш хизматлари салоҳиятини кучайтириш; (б) бозор ривожланиши ва қўшилган қиймат инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш орқали чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларини бозорга кириб боришига ёрдам бериш; ва чорвачи, агрокорхона ва ишлаб – чиқариш занжирининг бошқа иштирокчиларини молиялаштириш имконини ошириш. Таклиф етилаётган лойиҳа наслчилик ва озиқлантириш, ҳайвонлар саломатлиги ва ветеринария ва чорвачиликни йўлга қўйишда яхши чорвачилик амалиётига (ЯЧА) амал қиладиган чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш тизимини ривожлантиришни қўллаб-қувватлайди. Лойиҳа орқали қўллаб-қувватланадиган барча тадбирлар ва инвестициялар мослашиш ва маҳсулдорликни оширишдан (натижада емиссия интенсивлигининг пастлигига олиб келадиган) тортиб, гўнгни ёпиқ ҳолда сақлаш, биогаз ва энергия тежовчи технологиялар каби махсус енгиллаштирувчи вариантларигача бўлган иқлимий мақбуллаштирилган чорвачилик амалиётларини кенг қўллашга ёрдам беради.
2.2 Лойиҳа компонентлари ва режалаштирилган инвестициялар
1 Компонент: Жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини кучайтириш.
Ушбу компонентнинг мақсади жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини бошқариш ва хизмат кўрсатиш салоҳиятини кучайтиришдан иборат. Ўзбекистонда чорвачилик субсектори чорвачиликни қўллаб-қувватлаш бўйича бир қанча хизматлар, жумладан ВЧРДҚ, Республика муассасалари, университетлар, “Ўзбекчорванасл” агентлиги (кейинги ўринларда Агентлик деб юритилади) ва Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси томонидан қўллаб-қувватланади. Бироқ, бу муассасалар етарли даражада молиялаштирилмайди, зарур инсоний ва жисмоний ресурслар ва имкониятларга эга эмас ва шунинг учун кўпинча заиф бўлади ва фақатгина вақтинчалик ёрдам беради. Бунга кенг қамровли бўлмаган, инклюзив бўлмаган ва эскирган сиёсатлар, қонунлар ва стандартларнинг заиф муҳити тўсқинлик қилмоқда.Мамлакат зоонозлар, микробларга қарши чидамлилик (МҚЧ) ва озиқ-овқат хавфсизлиги каби муаммоларни ҳал қилишда “Ягона саломатлик” концепциясини босқичма-босқич қабул қилаётган бир пайтда, ёндашувни самарали амалга ошириш учун қонунчилик, институтсионал ва техник имкониятларни ривожлантириш зарурати мавжуд. Ушбу компонент тўртта кичик компонентга эга: (а) қулай муҳитни яхшилаш; (б) ВЧРДҚ салоҳиятини кучайтириш, шу жумладан НВЛН ва сунъий уруғлантириш (СУ) марказлари; (c) чорва молларини кўпайтириш ва маслаҳат хизматларини кучайтириш; ва (д) тадқиқот ва ишланмаларни кучайтириш. Кичик компонентлар барча асосий жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини қамраб олади.
2 Компонент: Бозорга кириш, қўшимча қиймат ва импорт назоратини кучайтириш. Ушбу компонентнинг мақсади чорвачилик фермерлари ва агробизнеснинг бозорга киришини яхшилаш ва импорт назоратини кучайтиришдан иборат. Маркетинг, қўшимча қиймат ва импорт назорати инфратузилмани ривожлантиришни, малакали кадрлар, ва халқаро стандартлар бўйича тегишли билимга эга бўлишни талаб қилади. Шунингдек, улар чегара назорати ва бошқариш учун ветеринария ахборот тизимини (ВАТ) ишлаб чиқиш ва модернизатсия қилишни талаб қилади. Компонент учта кичик компонентни ўз ичига олади, жумладан: (а) бозор ва қўшимча қиймат инфратузилмасини мустаҳкамлаш; (б) карантин ва чегара хавфсизлигини мустаҳкамлаш; ва (c) ҲИҚР&К тизимини ишга тушириш.
2.1-кичик компонент қуйидагиларни қўллаб-қувватлайди: (а) янги чорвачилик бозори ва қўшимча қийматли инфратузилмаларни яратиш ва мавжудларини мустаҳкамлаш ва модернизатсия қилиш.
Бунга қуйидагилар киради: (i) жисмоний салоҳиятни қуриш (товар ва қурилиш ишлари), жумладан, қурилиш (янги), реабилитатсия/янгилаш (мавжуд) ва жиҳозлаш (мавжуд ва янги) бозор инфратузилмаси ва (ii) кадрлар салоҳиятини ошириш чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар, савдогарлар ва чорва молларини сотиш билан шуғулланувчи муассасалар ходимларига тренинглар, тажриба алмашинув ташрифлари, ўқув сафарлари ва техник ёрдам кўрсатишни ўз ичига олади; (б) чорвачилик қиймати занжири субъектлари ўртасида ишлаб чиқариш, қайта ишлаш, сотиш ва маҳсулот етказиб бериш бўйича вертикал ва горизонтал интеграцияни/мувофиқлаштиришни ишлаб чиқиш, бунда аёллар ва ёшларга тегишли эътибор қаратиш ва кўкаламзорлаштириш имкониятларини ҳисобга олган ҳолда самарали иттифоқлар ва ҳамкорликлар ташкил қилиш; ва (c) чорвачилик бозорининг ахборот инфратузилмасини яратиш.
2.2-кичик компонент қуйидагиларни қўллаб-қувватлайди: (а) чегара назоратининг комплекс ва интеграциялашган стратегиясини ишлаб чиқиш; (б) ЧНПларни мустаҳкамлаш; ва (c) фермер хўжаликларида карантин станцияларини ташкил этиш. ЧНПларни мустаҳкамлаш ва карантин станцияларини ташкил этиш қуйидагиларни ўз ичига олади: (i) жисмоний салоҳиятни ошириш, масалан, ишлар, яъни ҳар хил турдаги биноларни ва товарларни қуриш ва/ёки реабилитация қилиш, яъни намуналар олиш ва тегишли жисмоний текшириш ускуналари, компютерлар ва оргтехника сотиб олиш, ВИСга мос келадиган чегара текшируви модули; ва (i) карантин ва чегара хавфсизлиги ходимларини ўқитиш каби инсон салоҳиятини ошириш.
ЧНП салоҳиятини оширишга қаратилган ёрдам ва карантин стансияларини ташкил этиш лойиҳани амалга ошириш жараёнида амалга ошириладиган имкониятлар эҳтиёжларини баҳолаш натижалари асосида тақдим этилади. Чегара назоратининг комплекс ва интеграциялашган стратегиясини ишлаб чиқишни қўллаб-қувватлаш халқаро стандартларга мос келадиган ва барқарорликни таъминлайдиган савдо соғлиғи сертификатлари тизимини ривожлантиришга қаратилади.
3-Компонент: Чорвачилик қиймати занжирларини модернизатсия қилиш. Ушбу компонентнинг мақсади хўжаликнинг иқлимга чидамлилигини яхшилаш ва чорвачилик маҳсулотларини экологик хавфсиз қилишдан манфаатдор бўлган чорвадорлар учун молиявий имкониятларни яхшилаш орқали чорва молларининг қўшилган қиймат занжирини модернизатсия қилиш ва уларни янада экологик хавфсиз ва мустаҳкамроқ қилишдан иборат. Лойиҳа доирасида ташкил этилган алоҳида уюшмалар, шунингдек, чорвачиликка ихтисослашган фермерларнинг молиядан фойдаланишини қўллаб-қувватлашга алоҳида эътибор қаратилади. Компонент иккита кичик компонентдан ташкил топади:
(а) фермерлар, агрофирмалар, ишлаб чиқариш уюшмалари ва қиймат занжирининг бошқа иштирокчилари, шу жумладан иқлимга чидамли ва экологик чорвачилик, маркетинг, тарқатиш ва қайта ишлаш учун мамлакат бўйлаб чорвачилик субсекторига айланма маблағлар ва инвеститсияларни молиялаштириш учун иштирок этаётган молиявий муассасаларга кредит линиялари; ва (б) хусусий кредит маҳсулотларини ишлаб чиқиш, кредитларни баҳолаш, экологик ва ижтимоий стандартлар ва чорвачилик кичик секторида мониторинг бўйича иштирок этаётган молиявий муассасалар салоҳиятини ошириш.
Кредит линияси ҳисобидан чорвачилик билан боғлиқ фаолиятга инвеститсияларнинг кенг доираси, жумладан, қишлоқ хўжалиги, қайта ишлаш, қадоқлаш ва маркетинг ускуналари ва инфратузилмасини, совутиш мосламалари ва ускуналарини модернизатсия қилиш, мавжуд инфратузилма ва ускуналарни янгилаш кабиларни молиялаштириш учун мос бўлади, бунда озиқ-овқат хавфсизлиги ёки бозорга хос талабларга риоя қилиш талаб этилади. Уруғлик, ўғит, шунингдек, қайта ишлаш хомашёси, сарф материаллари ва чорвачилик маҳсулотларини етиштириш, қайта ишлаш ва савдо қилиш учун зарур бўлган бошқа маҳсулотлар каби озуқа ишлаб чиқариш учун зарур бўлган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари айланма маблағларни молиялаштириш ҳуқуқига эга бўлади. Иқлимга чидамлилик ва чиқиндиларни камайтиришга ёрдам берадиган инвеститсияларга устуворлик берилади, масалан: (i) иқлимий ақлли технологиялар ва амалиётлар, шу жумладан барқарор ер/ландшафт бошқаруви, иссиқхона газлари чиқиндиларини, ифлосланиш ва патогенларнинг тарқалишини минималлаштириш учун чиқиндиларни бошқариш тизимлари ва (ii) қайта тикланадиган энергия таъминоти тизимлари (био ва қуёш энергияси). Суб-кредитлар ҳар қандай шаклда болалар ва мажбурий меҳнат билан боғлиқ ҳар қандай фаолият ёки ер сотиб олиш ёки одамларни кўчириш ёки активлари ёки зарарларни қоплаш учун ишлатилмайди.
4-Компонент: Лойиҳани бошқариш ва мувофиқлаштириш. Ушбу компонент доирасидаги тадбирлар лойиҳани бошқаришнинг барча функцияларини қўллаб-қувватлайди. Ушбу функциялар ЛСДПни бошқариш ва мувофиқлаштириш учун ВЧРДҚ ҳомийлигида ташкил этилган лойиҳани амалга ошириш бўлими (ЛАБ) томонидан амалга оширилади. Фаолиятлар қуйидагиларни ўз ичига олади: (i) техник, ишончли, мониторинг ва баҳолаш (М&Б), атроф-муҳит ва ижтимоий масалалар бўйича кундалик лойиҳаларни бошқариш салоҳиятини кучайтириш; (ii) шикоятларни кўриб чиқиш, фуқароларни жалб қилиш ва алоқаларни йўлга қўйиш; ва (iii) лойиҳа фаолиятини мониторинг ва баҳолаш, шу жумладан таъсирини баҳолаш, фойда олувчининг қониқганлигини сўрови ва лойиҳаларни бошқариш ва лойиҳа натижалари мониторинги учун интеграциялашган тизимни ишлаб чиқиш.
2.3 Лойиҳа бенефициари
Лойиҳанинг асосий бенефициарлари кичик фермерлар (деҳқонлар), тижорат фермерлари, агробизнес ва чорвачилик қиймати занжирининг бошқа иштирокчилари, масалан, хизмат кўрсатувчи провайдерлар, маълумотларни етказиб берувчилар, агрегаторлар ва тўловчилардир. Улар ривожлантирилган қулай муҳитда фаолият олиб боришдан ҳамда ветеринария ва ҳайвонлар саломатлигини сақлаш, маслаҳат хизматларини ўз ичига олган кенгайтирилган чорва молларини қўллаб-қувватлаш хизматлари ва активларидан, шунингдек, чорвачиликнинг зотлари, озуқалари ва озиқланиши, чорвачилик бўйича илғор чорвачилик технологиялари ва амалиётларидан фойдаланиш орқали фойда кўрадилар. Улар, шунингдек, яхшиланган бозор ва қўшимча қийматли инфратузилма ва молиядан фойдаланиш, шунингдек, чорва моллари (тирик ҳайвонлар) ва чорвачилик маҳсулотларини импорт қилиш устидан назоратни яхшилашдан фойда олади. Қишлоқ хўжалиги илмий ходимлари ва мутахассисларидан тортиб, Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси (ВЧРДҚ) турли бўлимлари ва идораларида ҳамда маҳаллий давлат ҳокимияти органларида, шунингдек, хусусий тадбиркорлик субъектларининг ходимларигача бўлган давлат муассасалари ходимлари, шу жумладан, фермерлар кенгаши аъзолари асосий бенефитсиарлар ҳисобланади.
2.4 Лойиҳани молиялаштириш
Лойиҳа ИДА ва ХТТБ ресурслари ҳисобидан молиялаштирилади. Лойиҳанинг умумий қиймати 300 миллион АҚШ долларини ташкил этади, шундан 150 миллион АҚШ доллари ХТТБ кредити ва 150 миллион АҚШ доллари ИДА кредити ҳисобидан молиялаштирилади.
3. ПОТЕНЦИАЛ ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ ХАВФЛАР ВА ТАЪСИРЛАР
Умумий ЭИБ хавфи сезиларли деб ҳисобланганда экологик хавфи ўртача ва ижтимоий хавф сезиларли деб баҳоланади. Лойиҳа доирасида хавфларнинг икки тоифаси тан олинади: бири, лойиҳа фаолиятининг таъсири билан боғлиқ; иккинчиси эса контекстли. Биринчиси қурилиш ишлари билан боғлиқ бўлган экологик бузилишлар ва ерни сотиб олиш/фойдаланиш билан боғлиқ иқтисодий ва/ёки жисмоний кўчириш ва қўшиш/чиқариш ишлари билан боғлиқ. Иккинчиси, контекстли хавфлар, асосан, ерга эгалик қилиш ва ер ажратиш ва эгалик ҳуқуқини таъминлаш билан боғлиқ. Лойиҳа билан боғлиқ барча хавфларни аниқлаш ва бошқариш мумкин. Чорвачилик тармоғини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳаси доирасидаги барча кичик лойиҳалар, шу жумладан суб-ссуда ҳисобидан молиялаштириладиган тадбирлар, Лойиҳани молиялаштириш учун мос бўлмаган (лойиҳа мақсадларига тўғри келмайдиган, миллий қонунчиликни бузадиган, жиддий хавф туғдирадиган, табиий яшаш жойлари ва биологик хилма-хилликка таъсир қиладиган, зараркунандаларга қарши хавфли фаолиятни ўз ичига олади, ҳар қандай шаклда болалар ва мажбурий меҳнатни ўз ичига олади) ҳар қандай фаолиятни филтрлаш учун текширилиши керак. Ҳеч қандай муҳим ва юқори хавф-хатарли фаолият Лойиҳадан тушган маблағдан молиялаштирилмайди. Э&С баҳолаш ва/ёки тегишли бошқарув воситалари СКВЛДни ҳар бир кичик лойиҳа миллий қонунчиликнинг Э&С талабларига жавоб беришини ва Жаҳон банкининг Экологик ва ижтимоий асосларига мувофиқлигини таъминлаш учун зарур бўлган маълумотларни тақдим этади.
Иштирокчи молия муассасалари (ИММ) орқали фермерларга суб-кредитлар тақдим этилган тақдирда, тўловни тўлаш шарти сифатида, лойиҳа уларнинг ЭСС9 - Молиявий воситачилар талабларига мувофиқлигини аниқлаш/текшириш учун ИММларнинг Экологик ва ижтимоий бошқарув тизимлари бўйича тегишли текширув ўтказади.
Узоқ муддатли истиқболда лойиҳа асосан ижобий таъсир кўрсатади, чунки чоралар чорвачилик фермерлари, агробизнес корхоналари ва бошқа қиймат занжири иштирокчилари учун молиядан фойдаланиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилади. Лойиҳа биологик хилма-хилликни сақлаш ва тирик табиий ресурсларни барқарор бошқаришни рағбатлантиришни кучайтириши кутилмоқда. Лойиҳанинг атроф-муҳитга таъсири кўп жиҳатдан ижобий бўлиши кутилмоқда, чунки у чорвачилик маҳсулотлари сифатини оширади ва иқлимга мос, энергия тежамкор чорвачилик технологияларини мамлакат миқёсида тарғиб қилади. Чорвачилик ишлаб чиқаришни яхшилаш ва ветеринария ва ҳайвонларни соғломлаштириш хизматларини яхшилаш аҳоли овқатланиши ва соғлиғини яхшилашга ва қишлоқ жамоалари учун ижтимоий хавфсизлик тармоғини таъминлашга ёрдам беради.
Экологик хавфларнинг аксарияти қурилиш босқичида юзага келиши кутилмоқда ва улар меҳнатни муҳофаза қилиш ва меҳнат хавфсизлиги билан боғлиқ хавфлар, қаттиқ маиший чиқиндиларнинг пайдо бўлиши, ҳавонинг ифлосланиши, шовқин ва транспорт ҳаракатининг бузилиши билан боғлиқ. 1-компонент доирасида таклиф этилаётган лойиҳанинг асосий мақсадлари чорвачилик соҳасидаги давлат муассасаларини маслаҳатчи хизматлари, салоҳиятни ошириш, ўқув машғулотлари ва товарлар сотиб олиш, янги асбоб-ускуналар сотиб олиш, ахборотни бошқариш тизимларини ривожлантириш, технологиялар трансфери ва билимлар орқали мустаҳкамлашга қаратилади. Бундай фаолиятлар чиқиндиларни ҳосил қилиш каби атроф-муҳитга чекланган таъсир кўрсатади. Бироқ, 1.2, 1.3 ва 1.4-кичик компонентлар бўйича янгиларини қуриш ва маъмурий ва лаборатория иншоотларини реконструкция қилиш/таъмирлаш каби жисмоний ишлар сезиларли таъсирларни келтириб чиқаради, аммо бу таъсирлар ҳудудга хос ва вақтинчалик (чанг, шовқин, қурилиш чиқиндилари, касбий таъсирлар ва хавфсизлик хатарлари) қурилишни бошқаришнинг яхши амалиётларини қўллаш орқали осонликча енгиллаштирилиши мумкин. Лойиҳанинг экологик хавф-хатарларининг аксарияти чорвачилик бозорининг жисмоний инфратузилмасини яхшилаш ва хўжалик ичидаги карантин стансияларини ташкил этишга қаратилган 2-компонент ва бутун мамлакат бўйлаб чорвачилик фермерларининг молиялаштириш имкониятларини яхшилашга қаратилган 3-компонент билан боғлиқ бўлади, ва бу фермерларни чорва моллари сонини кўпайтириш ва янги инфратузилмани барпо этишга рағбатлантиради. Хавфлар жисмоний бозор инфратузилмасини яхшилашга сармоялар (масалан, ихтисослашган бозор марказлари, йўллар ва чорвачилик йўллари ёки қушхоналар, чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш заводлари ва сут йиғиш марказлари), шунингдек, офис ва лаборатория биноларини реконструкция қилиш/таъмирлаш ва қайта қуришдан келиб чиқади. Ушбу таъсирлар шовқин, чанг, ҳаво ва сувнинг ифлосланиши, соғлиқ учун хавф ва меҳнат хавфсизлиги муаммолари билан боғлиқ бўлади. Уларнинг барчаси кичик ва ўрта миқёсдаги қурилиш/реконструкция ишлари ёки ҳусусиятлари бўйича вақтинча ва муайян жой учун ўзига ҳос бўлган, чорвачиликни қайта ишлаш бўйича турли фаолиятларига мос келиши кутилмоқда, ва қурилишнинг илғор усуллари ва / ёки чорвачиликни қайта ишлаш амалиётларини қўллаш, ҳамда оқибатларни енгиллаштириш бўйича тегишли чораларни қўллаш орқали енгиллаштирилиши мумкин. Бироқ, ушбу босқичда таъмирлашнинг кўлами ёки мураккаблиги, шунингдек, янги йўллар, бозорлар, марказлар ва заводларга сармояларнинг тахминий қиймати ушбу таъсирларнинг аҳамиятини баҳолаш учун маълум эмас.
Чорвачилик мажмуаларини эксплуататсия қилиш ва уларга техник хизмат кўрсатиш билан боғлиқ бошқа хавфларга гўнгни ишлаб чиқариш ва сақлаш, бошқа турдаги чиқиндилар, ҳид ва ем-хашак экинлари учун пеститсидлардан фойдаланиш киради. Атроф-муҳит ва иқлим нуқтаи назаридан, лойиҳа чорва моллари сонининг кўпайиши ҳисобига парник газ чиқиндиларини сезиларли даражада ошишига олиб келиши мумкин. Лойиҳа гўнгни сақлаш ва биогаз технологияларини яхшилаш орқали буни юмшатишга қаратилган.
Асосий ижтимоий хавфларга қуйидагилар киради: (а) фермерларга (масалан, кичик фермер хўжаликлари, раҳбари аёл бўлган фермер хўжаликлари) кредит линияларидан фойдаланиш имкониятини бермаслик; (б) ер сотиб олиш ва кўчириш билан боғлиқ иқтисодий ва жисмоний кўчиш; (c) СЕА/Ш, меҳнатни бошқариш, мажбурий ва болалар меҳнати; ва (д) кўргазма марказлари, чорвачилик бозори инфратузилмалари ва карантин стантсиялари каби чорвачилик инфратузилмасини қуриш билан боғлиқ ижтимоий хавфлар. Баъзи кичик ва чекка фермер хўжаликлари ва уй хўжаликлари уларни қўллаб-қувватлаш учун кредит линиялари етарли эмаслиги сабабли ўзларини эътиборсиз қолган деб хис қилишлари мумкин. Бундай хавф жамоатчиликни хабардор қилиш, тарғиб қилиш ва танлов жараёнларида шаффофликка эътиборни кучайтириш орқали юмшатилади. Барча фермерлар, хусусан, кичик фермерлар, фермер аёллар ва қишлоқдаги қашшоқ инсонлар каби ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлар лойиҳа ташаббусларида иштирок этиш ва ундан фойда олиш учун тенг имкониятларга эга бўлишини таъминлаш зарур. Шунингдек, чорвачилик секторининг кенгроқ контекстида бир қатор ижтимоий хавфлар, жумладан, амалга оширувчи агентлик салоҳияти ҳам мавжуд бўлиб, улар лойиҳанинг ижтимоий хавф-хатарини муҳим деб баҳолашга олиб келади. Булар чорвачилик комплексларини ташкил этишда ер ажратишнинг шаффофлиги ва адолатлилиги ҳамда ерга эгалик қилиш хавфсизлиги, ахборот чекловлари, кичик фермерларнинг лойиҳадан фойда олишнинг умумий қобилияти, ер туфайли ер ва маҳсулдор активларга киришнинг қисқариши хавфи билан боғлиқ қайта тақсимлаш, давлат муассасалари ва молия муассасаларининг қишлоқ корхоналари бўйлаб меҳнат ва меҳнат шароитларини мониторинг қилиш имкониятларига боғлиқ. Меҳнат оқими, гендер тенглигини бузиш хавфи, шу жумладан СЕА/Ш, асосан миллий гендер тенглиги қонунчилигининг мақоми, гендер меъёрлари ва маҳаллий қишлоқ жамоаларидан ташқаридан келган ишчи кучи кам ёки умуман йўқлиги сабабли Ўртача деб баҳоланади; шунга қарамай, баъзи хавфлар бўлиши мумкин. Таклиф этилаётган барча йирик инвеститсиялар ва қурилиш ишлари меҳнатни бошқариш, ер сотиб олиш ва мажбурий кўчириш билан боғлиқ жиддий ижтимоий хавфларни ўз ичига олади. Таклиф этилаётган лойиҳа, шунингдек, кичик чорвачилик фермерларига мўлжалланган 50 000 АҚШ доллари миқдоридаги кредитлар учун ойнани ҳам таъминлайди. Ойна РИЛ доирасида олдинги кредит линияларидан фойдалана олмаган майда чорвачилик фермерларининг кредит бўшлиғини тўлдириш учун зарур деб ҳисобланади. Лойиҳа доирасида амалга ошириладиган Э&С амалиётлари ушбу лойиҳадаги хавфларни ҳисобга олиши, уларни лойиҳа томонидан қўллаб-қувватланадиган фаолият билан боғлиқлиги сабабли бошқариши ва мониторингини олиб бориши ва жалб қилинган амалга оширувчи муассасаларни салоҳиятини ошириш фаолиятига етарли даражада эътибор қаратиши керак. Мажбурий кўчириш, мажбурий ва болалар меҳнати тарихи туфайли обрўга жиддий хавф туғдирадиган ҳолатлар мавжуд. Лойиҳани амалга ошириш жараёнида етарлича хабардорлик, салоҳиятни ошириш ва мониторинг тизимлари билан уларни юмшатиш керак. Лойиҳа асосли ёндашувни қўлламоқда, чунки инвестициялар ва уларнинг аниқ жойлашуви (мамлакатнинг исталган жойида жойлашган бўлиши мумкин) ҳақидаги тафсилотлар маълум эмас ва уларнинг аксарияти амалга оширилгунга қадар маълум бўлмайди.
4. ВЧРДҚ ҲУЗУРИДАГИ АТРОФ-МУҲИТ ВА ИЖТИМОИЙ БОШҚАРУВ БЎЙИЧА ИНСТИТУТСИОНАЛ МАЪСУЛИЯТ
Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси (ВЧРДҚ) ЧСРИЛни амалга оширувчи орган ҳисобланади. ВЧРДҚ Тошкент шаҳридаги штаб-квартирасида мавжуд ЛАБ томонидан қўллаб-қувватланади. ЛАБ лойиҳанинг кундалик амалга оширилишини, шу жумладан унинг экологик ва ижтимоий кўрсаткичларини бошқарадиган органдир. ЛАБ ўзининг кундалик фаолиятида экологик ва ижтимоий тегишли экспертизадан фойдаланиш учун ички имкониятларга эга бўлиши керак. Қўшимча Э&С салоҳияти, шунингдек, лойиҳа ваколатига эга бўлган ҳудудий ЛАБларда (РЛАБ) ёлланади. ЛАБ Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари доирасида таклиф этилаётган барча тадбирларни саралаш ва атроф-муҳит ва ижтимоий ишлар кўламини ҳамда улар учун зарур бўлган бошқарув воситаларининг тури ва форматини аниқлаш учун жавобгар бўлади. ЛАБ Лойиҳани молиялаштириш учун мос бўлмаган ҳар қандай фаолиятни филтрлайди. ЛАБ юқори хавфли кичик лойиҳалар учун ЭСИА ўтказилишини ва кичик миқёсдаги қурилиш ишлари учун атроф-муҳит ва ижтимоий бошқарув режаси тайёрланишини ҳамда ЭСИА ҳисоботлари ва ЭСМПларнинг сифати қониқарли бўлишини таъминлаши керак. ЛАБ, шунингдек, керак бўлганда, бошқа бошқарув воситаларини, шу жумладан зараркунандаларга қарши кураш режаларини (ЗҚК) ишлаб чиқишни белгилайди.
ЧСРИЛни амалга ошириш жараёнида ЛАБнинг асосий масъулияти Лойиҳанинг барча компонентлари бўйича қурилиш ишларининг жойида экологик ва ижтимоий мониторингини ўтказиш ва мониторинг натижалари бўйича ҳисоботларни тайёрлашдан иборат.
Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари доирасидаги лойиҳа бенефитсиарлари ҳамжамиятлари ва муассасалари ЭСМФга мувофиқ ЛАБ томонидан белгиланган ЭСИА, ҳудудга хос ЭСМП ва ПМПларни ишлаб чиқиш учун жавобгар бўлади. ЛАБнинг экологик ва ижтимоий мутахассислари барча услубий кўрсатмалар ва ёрдамни таъминлайди. Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари бўйича қурилиш ишлари бўйича пудратчилар ушбу бошқарув воситаларига риоя қилишлари ва ЛАБ ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш ваколатига эга бўлган бошқа давлат ташкилотлари томонидан уларнинг бажарилиши устидан назоратни осонлаштиришлари шарт.
Иштирокчи Молия Муассасалари (ИММ) суб-кредит учун аризаларни кўриб чиқиш учун жавобгар бўлади. Кейинчалик қайта ишлаш учун тасдиқланган ўртача хавфли иловалар ЭСИА ҳисоботи ёки ЭСМФга мувофиқ мустақил ЭСМП/ПМП ва маълум турдаги кичик лойиҳа учун зарур бўлган ҳар қандай қўшимча ҳужжатлар тақдим этилгандан кейин экологик ва ижтимоий баҳолашни талаб қилади. Экологик ва ижтимоий тасдиқлаш 3-компонент бўйича кредитни тасдиқлаш тўғрисида қарор қабул қилишнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Агар экологик ва ижтимоий экспертиза тугалланмаган ва экологик рухсатнома берилмаган бўлса, молиялаштириш учун ариза маъқулланиши мумкин эмас. Суб-кредит олувчилар тасдиқланган бошқарув воситаларига риоя қилишлари ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш ваколатига эга бўлган ИММ ва бошқа давлат ташкилотлари томонидан уларнинг бажарилиши устидан назоратни таъминлашлари шарт.
5. ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ МОНИТОРИНГ ВА ҲИСОБОТЛАР
5.1 Экология ва ижтимоий меъёрларга мувофиқлик мониторинги
Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси ЛАБ (ва РЛАБ) орқали Лойиҳа томонидан молиялаштириладиган барча тадбирларнинг Жаҳон банкининг ЧСРИЛ учун экологик ва ижтимоий стандартларига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг миллий қонунчилик талабларига мувофиқлигини мониторинг қилиш учун жавобгар бўлади. Атроф-муҳит ва ижтимоий мониторинг ЧСРИЛ доирасида пудратчилар ва субкредит олувчилар томонидан Лойиҳа молиялаши билан амалга оширилаётган барча жисмоний фаолиятни мунтазам равишда жойлардаги назоратини ва агар мавжуд бўлса, ЭСМП ва КҲР ижросини кузатишни назарда тутади. Лойиҳанинг КСА, ЭСМП (ва ПМП) га мувофиқлиги барча ЧСРИЛ пудратчилари ва бенефициарлари учун мажбурийдир. ЛАБ ушбу ҳужжатларда назарда тутилган юмшатиш чоралари ва илғор амалиётларнинг бажарилишини назорат қилади ва камчиликлар аниқланган тақдирда кичик лойиҳа пудратчиларини/бенефициарларини ҳал қилинмаган муаммолар ҳақида хабардор қилади ва уларни бартараф этиш чораларини талаб қилади. Агар номувофиқлик давом этса ва КСА/ЕСМП/ПМП талаблари жиддий равишда бузилган бўлса, ЛАБ шартнома шартларини бузганлик учун белгиланган жарима чораларини кўради. РПФ, ЭСМП (ва агар мавжуд бўлса, РАПлар) ишлар бўйича тендер ҳужжатларига киритилади ва ишларни етказиб берувчилар билан тузилган шартномаларга илова қилинади, шунинг учун пудратчилар уларга қонуний равишда риоя қилишлари шарт.
5.2 Экологик ва ижтимоий мувофиқлик бўйича ҳисобот
ПИУ жойларда мониторинги бланкаларини тўлдириш ва сақлаш орқали атроф-муҳит ва ижтимоий мониторинг ишларини ҳужжатлаштириш ва мониторинг натижалари бўйича мунтазам баённомалар тайёрлаш учун жавобгардир. Ушбу ҳисоботлар дала ишлари натижаларини умумлаштиради, пайдо бўлган умумий муаммоларни таҳлил қилади, муаммоларни ҳал қилиш учун ишлаб чиқилган тузатиш ҳаракатларининг моҳиятини тушунтиради ва олдинги ҳисобот давридаги тавсиялар бўйича амалга оширилган тузатиш ҳаракатларининг ҳолатини баҳолайди.
ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ БОШҚАРУВ АСОСЛАРИ
Чорвачилик соҳасини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳаси
1. КИРИШ
1.1 Лойиҳанинг мазмуни ва асосланиши
Ўзбекистон ҳукумати Жаҳон банкининг молиявий кўмагида амалга ошириладиган чорвачилик соҳасини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳасини (ЧСРИЛ) тайёрлади.
ЧСРИЛ 2022 йил июн ойида ёпиладиган чорвачилик соҳасини ривожлантириш лойиҳасига асосланади. Таклиф этилаётган лойиҳа Ўзбекистонда чорвачилик соҳасини ҳар томонлама ривожлантиришга қаратилган бўлиб, хизматларни бошқариш ва кенгайтирилган етказиб бериш учун чорвачиликни қўллаб-қувватлаш бўйича давлат хизматлари салоҳиятини кучайтириш, бозор ва қўшимча қиймат инфратузилмасини ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш, ва шу билан чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларининг бозорига киришга кўмаклашади, чорвачилар, агрокорхона ва ишлаб чиқариш – сотиш занжиридаги бошқа иштирокчиларни чорвачиликни ривожлантиришни молиялаштириш имкониятларини яхшилайди. Бу ҳосилдорлик ва ишлаб чиқаришни янада оширади; бозорга киришни имкониятини яхшилайди, сифат ва қўшимча қийматни оширади, чорвачилик ва таъминот занжирларининг рақобатбардошлигини оширади.
Лойиҳа бутун мамлакат бўйлаб Ўзбекистоннинг барча ҳудудларида, шу жумладан Тошкент шаҳрида амалга оширилади. Экологик ва ижтимоий шароитлар географик жойлашувга қараб фарқ қилиши мумкин. Алоҳида сармояларнинг экологик ва ижтимоий жиҳатлари жойлар белгиланган ва аниқлангандан сўнг воситалар билан баҳоланади.
1.2 Экологик ва ижтимоий бошқарув тизимининг мақсад ва вазифалари
Экологик ва ижтимоий бошқарув асослари (ЭИБА) Ўзбекистон Республикасининг экологик ва ижтимоий қонунлари ва қоидаларини, шунингдек Жаҳон банкининг экологик ва ижтимоий стандартларини ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, соғлиқ ва ҳавфсизлик бўйича кўрсатмаларини ҳисобга олган ҳолда лойиҳанинг барча таркибий қисмларини тайёрлаш ва амалга ошириш учун бош ҳужжат ҳисобланади. ЭИБА таклиф этилаётган лойиҳа инвестицияларининг ҳар бир тури учун экологик ва ижтимоий хавф-хатарлар ва таъсирларни баҳолаш принциплари, қоидалари, кўрсатмалари ва амалиётларини, шу жумладан таклиф этилаётган фаолиятни танлаш мезонларини белгилайди. У барча босқичларда – аниқлаб олиш ва танлашдан, ишлаб чиқиш ва амалга ошириш орқали натижаларни мониторинг қилиш ва баҳолашгача бўлган муайян тадбирлар учун умумий юмшатиш чораларини тақдим этади. ЭИБА лойиҳа хатарлари ва таъсирини ҳал қилиш учун масъул идоралар, шу жумладан уларнинг атроф-муҳит ва ижтимоий хатарлар ва таъсирларни бошқариш имкониятлари тўғрисида маълумотларни ўз ичига олади. Унда белгиланган тартибда талаб қилинадиган бошқарув воситаларини тайёрлашни осонлаштириш учун мўлжалланган андозалар мавжуд.
2. ЛОЙИҲА ТАВСИФИ
2.1 Лойиҳани ишлаб чиқиш мақсадлари
Лойиҳани ишлаб чиқишдан мақсад (ЛИЧМ) Ўзбекистонда янада маҳсулдор, бозорга йўналтирилган, мустаҳкам ва инклюзив чорвачилик субсекторини қўллаб қувватлашдир.
Таклиф қилинаётган лойиҳа ўсиб бораётган талабга инклюзив, хафвсиз ва экологик тоза усулда самарали таъсир кўрсатадиган чорвачилик тизимини ривожланишига ёрдам кўрсатиш орқали чорвачилик субсекторини ўзгартиришга йўналтирилган. Бу қуйидагиларга ҳисса қўшади: (а) бошқаришни яхшилаш ва хизмат кўрсатишни такомиллаштириш учун жамоат чорвачилигини қўллаб – қувватлаш хизматлари салоҳиятини кучайтириш; (б) бозор ривожланиши ва қўшилган қиймат инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш орқали чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларини бозорга кириб боришига ёрдам бериш; ва чорвачи, агрокорхона ва ишлаб – чиқариш занжирининг бошқа иштирокчиларини молиялаштириш имконини ошириш. Таклиф етилаётган лойиҳа наслчилик ва озиқлантириш, ҳайвонлар саломатлиги ва ветеринария ва чорвачиликни йўлга қўйишда яхши чорвачилик амалиётига (ЯЧА) амал қиладиган чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш тизимини ривожлантиришни қўллаб-қувватлайди. Лойиҳа орқали қўллаб-қувватланадиган барча тадбирлар ва инвестициялар мослашиш ва маҳсулдорликни оширишдан (натижада емиссия интенсивлигининг пастлигига олиб келадиган) тортиб, гўнгни ёпиқ ҳолда сақлаш, биогаз ва энергия тежовчи технологиялар каби махсус енгиллаштирувчи вариантларигача бўлган иқлимий мақбуллаштирилган чорвачилик амалиётларини кенг қўллашга ёрдам беради.
2.2 Лойиҳа компонентлари ва режалаштирилган инвестициялар
1 Компонент: Жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини кучайтириш.
Ушбу компонентнинг мақсади жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини бошқариш ва хизмат кўрсатиш салоҳиятини кучайтиришдан иборат. Ўзбекистонда чорвачилик субсектори чорвачиликни қўллаб-қувватлаш бўйича бир қанча хизматлар, жумладан ВЧРДҚ, Республика муассасалари, университетлар, “Ўзбекчорванасл” агентлиги (кейинги ўринларда Агентлик деб юритилади) ва Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси томонидан қўллаб-қувватланади. Бироқ, бу муассасалар етарли даражада молиялаштирилмайди, зарур инсоний ва жисмоний ресурслар ва имкониятларга эга эмас ва шунинг учун кўпинча заиф бўлади ва фақатгина вақтинчалик ёрдам беради. Бунга кенг қамровли бўлмаган, инклюзив бўлмаган ва эскирган сиёсатлар, қонунлар ва стандартларнинг заиф муҳити тўсқинлик қилмоқда.Мамлакат зоонозлар, микробларга қарши чидамлилик (МҚЧ) ва озиқ-овқат хавфсизлиги каби муаммоларни ҳал қилишда “Ягона саломатлик” концепциясини босқичма-босқич қабул қилаётган бир пайтда, ёндашувни самарали амалга ошириш учун қонунчилик, институтсионал ва техник имкониятларни ривожлантириш зарурати мавжуд. Ушбу компонент тўртта кичик компонентга эга: (а) қулай муҳитни яхшилаш; (б) ВЧРДҚ салоҳиятини кучайтириш, шу жумладан НВЛН ва сунъий уруғлантириш (СУ) марказлари; (c) чорва молларини кўпайтириш ва маслаҳат хизматларини кучайтириш; ва (д) тадқиқот ва ишланмаларни кучайтириш. Кичик компонентлар барча асосий жамоат чорвачилигини қўллаб-қувватлаш хизматларини қамраб олади.
2 Компонент: Бозорга кириш, қўшимча қиймат ва импорт назоратини кучайтириш. Ушбу компонентнинг мақсади чорвачилик фермерлари ва агробизнеснинг бозорга киришини яхшилаш ва импорт назоратини кучайтиришдан иборат. Маркетинг, қўшимча қиймат ва импорт назорати инфратузилмани ривожлантиришни, малакали кадрлар, ва халқаро стандартлар бўйича тегишли билимга эга бўлишни талаб қилади. Шунингдек, улар чегара назорати ва бошқариш учун ветеринария ахборот тизимини (ВАТ) ишлаб чиқиш ва модернизатсия қилишни талаб қилади. Компонент учта кичик компонентни ўз ичига олади, жумладан: (а) бозор ва қўшимча қиймат инфратузилмасини мустаҳкамлаш; (б) карантин ва чегара хавфсизлигини мустаҳкамлаш; ва (c) ҲИҚР&К тизимини ишга тушириш.
2.1-кичик компонент қуйидагиларни қўллаб-қувватлайди: (а) янги чорвачилик бозори ва қўшимча қийматли инфратузилмаларни яратиш ва мавжудларини мустаҳкамлаш ва модернизатсия қилиш.
Бунга қуйидагилар киради: (i) жисмоний салоҳиятни қуриш (товар ва қурилиш ишлари), жумладан, қурилиш (янги), реабилитатсия/янгилаш (мавжуд) ва жиҳозлаш (мавжуд ва янги) бозор инфратузилмаси ва (ii) кадрлар салоҳиятини ошириш чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар, савдогарлар ва чорва молларини сотиш билан шуғулланувчи муассасалар ходимларига тренинглар, тажриба алмашинув ташрифлари, ўқув сафарлари ва техник ёрдам кўрсатишни ўз ичига олади; (б) чорвачилик қиймати занжири субъектлари ўртасида ишлаб чиқариш, қайта ишлаш, сотиш ва маҳсулот етказиб бериш бўйича вертикал ва горизонтал интеграцияни/мувофиқлаштиришни ишлаб чиқиш, бунда аёллар ва ёшларга тегишли эътибор қаратиш ва кўкаламзорлаштириш имкониятларини ҳисобга олган ҳолда самарали иттифоқлар ва ҳамкорликлар ташкил қилиш; ва (c) чорвачилик бозорининг ахборот инфратузилмасини яратиш.
2.2-кичик компонент қуйидагиларни қўллаб-қувватлайди: (а) чегара назоратининг комплекс ва интеграциялашган стратегиясини ишлаб чиқиш; (б) ЧНПларни мустаҳкамлаш; ва (c) фермер хўжаликларида карантин станцияларини ташкил этиш. ЧНПларни мустаҳкамлаш ва карантин станцияларини ташкил этиш қуйидагиларни ўз ичига олади: (i) жисмоний салоҳиятни ошириш, масалан, ишлар, яъни ҳар хил турдаги биноларни ва товарларни қуриш ва/ёки реабилитация қилиш, яъни намуналар олиш ва тегишли жисмоний текшириш ускуналари, компютерлар ва оргтехника сотиб олиш, ВИСга мос келадиган чегара текшируви модули; ва (i) карантин ва чегара хавфсизлиги ходимларини ўқитиш каби инсон салоҳиятини ошириш.
ЧНП салоҳиятини оширишга қаратилган ёрдам ва карантин стансияларини ташкил этиш лойиҳани амалга ошириш жараёнида амалга ошириладиган имкониятлар эҳтиёжларини баҳолаш натижалари асосида тақдим этилади. Чегара назоратининг комплекс ва интеграциялашган стратегиясини ишлаб чиқишни қўллаб-қувватлаш халқаро стандартларга мос келадиган ва барқарорликни таъминлайдиган савдо соғлиғи сертификатлари тизимини ривожлантиришга қаратилади.
3-Компонент: Чорвачилик қиймати занжирларини модернизатсия қилиш. Ушбу компонентнинг мақсади хўжаликнинг иқлимга чидамлилигини яхшилаш ва чорвачилик маҳсулотларини экологик хавфсиз қилишдан манфаатдор бўлган чорвадорлар учун молиявий имкониятларни яхшилаш орқали чорва молларининг қўшилган қиймат занжирини модернизатсия қилиш ва уларни янада экологик хавфсиз ва мустаҳкамроқ қилишдан иборат. Лойиҳа доирасида ташкил этилган алоҳида уюшмалар, шунингдек, чорвачиликка ихтисослашган фермерларнинг молиядан фойдаланишини қўллаб-қувватлашга алоҳида эътибор қаратилади. Компонент иккита кичик компонентдан ташкил топади:
(а) фермерлар, агрофирмалар, ишлаб чиқариш уюшмалари ва қиймат занжирининг бошқа иштирокчилари, шу жумладан иқлимга чидамли ва экологик чорвачилик, маркетинг, тарқатиш ва қайта ишлаш учун мамлакат бўйлаб чорвачилик субсекторига айланма маблағлар ва инвеститсияларни молиялаштириш учун иштирок этаётган молиявий муассасаларга кредит линиялари; ва (б) хусусий кредит маҳсулотларини ишлаб чиқиш, кредитларни баҳолаш, экологик ва ижтимоий стандартлар ва чорвачилик кичик секторида мониторинг бўйича иштирок этаётган молиявий муассасалар салоҳиятини ошириш.
Кредит линияси ҳисобидан чорвачилик билан боғлиқ фаолиятга инвеститсияларнинг кенг доираси, жумладан, қишлоқ хўжалиги, қайта ишлаш, қадоқлаш ва маркетинг ускуналари ва инфратузилмасини, совутиш мосламалари ва ускуналарини модернизатсия қилиш, мавжуд инфратузилма ва ускуналарни янгилаш кабиларни молиялаштириш учун мос бўлади, бунда озиқ-овқат хавфсизлиги ёки бозорга хос талабларга риоя қилиш талаб этилади. Уруғлик, ўғит, шунингдек, қайта ишлаш хомашёси, сарф материаллари ва чорвачилик маҳсулотларини етиштириш, қайта ишлаш ва савдо қилиш учун зарур бўлган бошқа маҳсулотлар каби озуқа ишлаб чиқариш учун зарур бўлган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари айланма маблағларни молиялаштириш ҳуқуқига эга бўлади. Иқлимга чидамлилик ва чиқиндиларни камайтиришга ёрдам берадиган инвеститсияларга устуворлик берилади, масалан: (i) иқлимий ақлли технологиялар ва амалиётлар, шу жумладан барқарор ер/ландшафт бошқаруви, иссиқхона газлари чиқиндиларини, ифлосланиш ва патогенларнинг тарқалишини минималлаштириш учун чиқиндиларни бошқариш тизимлари ва (ii) қайта тикланадиган энергия таъминоти тизимлари (био ва қуёш энергияси). Суб-кредитлар ҳар қандай шаклда болалар ва мажбурий меҳнат билан боғлиқ ҳар қандай фаолият ёки ер сотиб олиш ёки одамларни кўчириш ёки активлари ёки зарарларни қоплаш учун ишлатилмайди.
4-Компонент: Лойиҳани бошқариш ва мувофиқлаштириш. Ушбу компонент доирасидаги тадбирлар лойиҳани бошқаришнинг барча функцияларини қўллаб-қувватлайди. Ушбу функциялар ЛСДПни бошқариш ва мувофиқлаштириш учун ВЧРДҚ ҳомийлигида ташкил этилган лойиҳани амалга ошириш бўлими (ЛАБ) томонидан амалга оширилади. Фаолиятлар қуйидагиларни ўз ичига олади: (i) техник, ишончли, мониторинг ва баҳолаш (М&Б), атроф-муҳит ва ижтимоий масалалар бўйича кундалик лойиҳаларни бошқариш салоҳиятини кучайтириш; (ii) шикоятларни кўриб чиқиш, фуқароларни жалб қилиш ва алоқаларни йўлга қўйиш; ва (iii) лойиҳа фаолиятини мониторинг ва баҳолаш, шу жумладан таъсирини баҳолаш, фойда олувчининг қониқганлигини сўрови ва лойиҳаларни бошқариш ва лойиҳа натижалари мониторинги учун интеграциялашган тизимни ишлаб чиқиш.
2.3 Лойиҳа бенефициари
Лойиҳанинг асосий бенефициарлари кичик фермерлар (деҳқонлар), тижорат фермерлари, агробизнес ва чорвачилик қиймати занжирининг бошқа иштирокчилари, масалан, хизмат кўрсатувчи провайдерлар, маълумотларни етказиб берувчилар, агрегаторлар ва тўловчилардир. Улар ривожлантирилган қулай муҳитда фаолият олиб боришдан ҳамда ветеринария ва ҳайвонлар саломатлигини сақлаш, маслаҳат хизматларини ўз ичига олган кенгайтирилган чорва молларини қўллаб-қувватлаш хизматлари ва активларидан, шунингдек, чорвачиликнинг зотлари, озуқалари ва озиқланиши, чорвачилик бўйича илғор чорвачилик технологиялари ва амалиётларидан фойдаланиш орқали фойда кўрадилар. Улар, шунингдек, яхшиланган бозор ва қўшимча қийматли инфратузилма ва молиядан фойдаланиш, шунингдек, чорва моллари (тирик ҳайвонлар) ва чорвачилик маҳсулотларини импорт қилиш устидан назоратни яхшилашдан фойда олади. Қишлоқ хўжалиги илмий ходимлари ва мутахассисларидан тортиб, Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси (ВЧРДҚ) турли бўлимлари ва идораларида ҳамда маҳаллий давлат ҳокимияти органларида, шунингдек, хусусий тадбиркорлик субъектларининг ходимларигача бўлган давлат муассасалари ходимлари, шу жумладан, фермерлар кенгаши аъзолари асосий бенефитсиарлар ҳисобланади.
2.4 Лойиҳани молиялаштириш
Лойиҳа ИДА ва ХТТБ ресурслари ҳисобидан молиялаштирилади. Лойиҳанинг умумий қиймати 300 миллион АҚШ долларини ташкил этади, шундан 150 миллион АҚШ доллари ХТТБ кредити ва 150 миллион АҚШ доллари ИДА кредити ҳисобидан молиялаштирилади.
3. ПОТЕНЦИАЛ ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ ХАВФЛАР ВА ТАЪСИРЛАР
Умумий ЭИБ хавфи сезиларли деб ҳисобланганда экологик хавфи ўртача ва ижтимоий хавф сезиларли деб баҳоланади. Лойиҳа доирасида хавфларнинг икки тоифаси тан олинади: бири, лойиҳа фаолиятининг таъсири билан боғлиқ; иккинчиси эса контекстли. Биринчиси қурилиш ишлари билан боғлиқ бўлган экологик бузилишлар ва ерни сотиб олиш/фойдаланиш билан боғлиқ иқтисодий ва/ёки жисмоний кўчириш ва қўшиш/чиқариш ишлари билан боғлиқ. Иккинчиси, контекстли хавфлар, асосан, ерга эгалик қилиш ва ер ажратиш ва эгалик ҳуқуқини таъминлаш билан боғлиқ. Лойиҳа билан боғлиқ барча хавфларни аниқлаш ва бошқариш мумкин. Чорвачилик тармоғини ривожлантиришнинг иккинчи лойиҳаси доирасидаги барча кичик лойиҳалар, шу жумладан суб-ссуда ҳисобидан молиялаштириладиган тадбирлар, Лойиҳани молиялаштириш учун мос бўлмаган (лойиҳа мақсадларига тўғри келмайдиган, миллий қонунчиликни бузадиган, жиддий хавф туғдирадиган, табиий яшаш жойлари ва биологик хилма-хилликка таъсир қиладиган, зараркунандаларга қарши хавфли фаолиятни ўз ичига олади, ҳар қандай шаклда болалар ва мажбурий меҳнатни ўз ичига олади) ҳар қандай фаолиятни филтрлаш учун текширилиши керак. Ҳеч қандай муҳим ва юқори хавф-хатарли фаолият Лойиҳадан тушган маблағдан молиялаштирилмайди. Э&С баҳолаш ва/ёки тегишли бошқарув воситалари СКВЛДни ҳар бир кичик лойиҳа миллий қонунчиликнинг Э&С талабларига жавоб беришини ва Жаҳон банкининг Экологик ва ижтимоий асосларига мувофиқлигини таъминлаш учун зарур бўлган маълумотларни тақдим этади.
Иштирокчи молия муассасалари (ИММ) орқали фермерларга суб-кредитлар тақдим этилган тақдирда, тўловни тўлаш шарти сифатида, лойиҳа уларнинг ЭСС9 - Молиявий воситачилар талабларига мувофиқлигини аниқлаш/текшириш учун ИММларнинг Экологик ва ижтимоий бошқарув тизимлари бўйича тегишли текширув ўтказади.
Узоқ муддатли истиқболда лойиҳа асосан ижобий таъсир кўрсатади, чунки чоралар чорвачилик фермерлари, агробизнес корхоналари ва бошқа қиймат занжири иштирокчилари учун молиядан фойдаланиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилади. Лойиҳа биологик хилма-хилликни сақлаш ва тирик табиий ресурсларни барқарор бошқаришни рағбатлантиришни кучайтириши кутилмоқда. Лойиҳанинг атроф-муҳитга таъсири кўп жиҳатдан ижобий бўлиши кутилмоқда, чунки у чорвачилик маҳсулотлари сифатини оширади ва иқлимга мос, энергия тежамкор чорвачилик технологияларини мамлакат миқёсида тарғиб қилади. Чорвачилик ишлаб чиқаришни яхшилаш ва ветеринария ва ҳайвонларни соғломлаштириш хизматларини яхшилаш аҳоли овқатланиши ва соғлиғини яхшилашга ва қишлоқ жамоалари учун ижтимоий хавфсизлик тармоғини таъминлашга ёрдам беради.
Экологик хавфларнинг аксарияти қурилиш босқичида юзага келиши кутилмоқда ва улар меҳнатни муҳофаза қилиш ва меҳнат хавфсизлиги билан боғлиқ хавфлар, қаттиқ маиший чиқиндиларнинг пайдо бўлиши, ҳавонинг ифлосланиши, шовқин ва транспорт ҳаракатининг бузилиши билан боғлиқ. 1-компонент доирасида таклиф этилаётган лойиҳанинг асосий мақсадлари чорвачилик соҳасидаги давлат муассасаларини маслаҳатчи хизматлари, салоҳиятни ошириш, ўқув машғулотлари ва товарлар сотиб олиш, янги асбоб-ускуналар сотиб олиш, ахборотни бошқариш тизимларини ривожлантириш, технологиялар трансфери ва билимлар орқали мустаҳкамлашга қаратилади. Бундай фаолиятлар чиқиндиларни ҳосил қилиш каби атроф-муҳитга чекланган таъсир кўрсатади. Бироқ, 1.2, 1.3 ва 1.4-кичик компонентлар бўйича янгиларини қуриш ва маъмурий ва лаборатория иншоотларини реконструкция қилиш/таъмирлаш каби жисмоний ишлар сезиларли таъсирларни келтириб чиқаради, аммо бу таъсирлар ҳудудга хос ва вақтинчалик (чанг, шовқин, қурилиш чиқиндилари, касбий таъсирлар ва хавфсизлик хатарлари) қурилишни бошқаришнинг яхши амалиётларини қўллаш орқали осонликча енгиллаштирилиши мумкин. Лойиҳанинг экологик хавф-хатарларининг аксарияти чорвачилик бозорининг жисмоний инфратузилмасини яхшилаш ва хўжалик ичидаги карантин стансияларини ташкил этишга қаратилган 2-компонент ва бутун мамлакат бўйлаб чорвачилик фермерларининг молиялаштириш имкониятларини яхшилашга қаратилган 3-компонент билан боғлиқ бўлади, ва бу фермерларни чорва моллари сонини кўпайтириш ва янги инфратузилмани барпо этишга рағбатлантиради. Хавфлар жисмоний бозор инфратузилмасини яхшилашга сармоялар (масалан, ихтисослашган бозор марказлари, йўллар ва чорвачилик йўллари ёки қушхоналар, чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш заводлари ва сут йиғиш марказлари), шунингдек, офис ва лаборатория биноларини реконструкция қилиш/таъмирлаш ва қайта қуришдан келиб чиқади. Ушбу таъсирлар шовқин, чанг, ҳаво ва сувнинг ифлосланиши, соғлиқ учун хавф ва меҳнат хавфсизлиги муаммолари билан боғлиқ бўлади. Уларнинг барчаси кичик ва ўрта миқёсдаги қурилиш/реконструкция ишлари ёки ҳусусиятлари бўйича вақтинча ва муайян жой учун ўзига ҳос бўлган, чорвачиликни қайта ишлаш бўйича турли фаолиятларига мос келиши кутилмоқда, ва қурилишнинг илғор усуллари ва / ёки чорвачиликни қайта ишлаш амалиётларини қўллаш, ҳамда оқибатларни енгиллаштириш бўйича тегишли чораларни қўллаш орқали енгиллаштирилиши мумкин. Бироқ, ушбу босқичда таъмирлашнинг кўлами ёки мураккаблиги, шунингдек, янги йўллар, бозорлар, марказлар ва заводларга сармояларнинг тахминий қиймати ушбу таъсирларнинг аҳамиятини баҳолаш учун маълум эмас.
Чорвачилик мажмуаларини эксплуататсия қилиш ва уларга техник хизмат кўрсатиш билан боғлиқ бошқа хавфларга гўнгни ишлаб чиқариш ва сақлаш, бошқа турдаги чиқиндилар, ҳид ва ем-хашак экинлари учун пеститсидлардан фойдаланиш киради. Атроф-муҳит ва иқлим нуқтаи назаридан, лойиҳа чорва моллари сонининг кўпайиши ҳисобига парник газ чиқиндиларини сезиларли даражада ошишига олиб келиши мумкин. Лойиҳа гўнгни сақлаш ва биогаз технологияларини яхшилаш орқали буни юмшатишга қаратилган.
Асосий ижтимоий хавфларга қуйидагилар киради: (а) фермерларга (масалан, кичик фермер хўжаликлари, раҳбари аёл бўлган фермер хўжаликлари) кредит линияларидан фойдаланиш имкониятини бермаслик; (б) ер сотиб олиш ва кўчириш билан боғлиқ иқтисодий ва жисмоний кўчиш; (c) СЕА/Ш, меҳнатни бошқариш, мажбурий ва болалар меҳнати; ва (д) кўргазма марказлари, чорвачилик бозори инфратузилмалари ва карантин стантсиялари каби чорвачилик инфратузилмасини қуриш билан боғлиқ ижтимоий хавфлар. Баъзи кичик ва чекка фермер хўжаликлари ва уй хўжаликлари уларни қўллаб-қувватлаш учун кредит линиялари етарли эмаслиги сабабли ўзларини эътиборсиз қолган деб хис қилишлари мумкин. Бундай хавф жамоатчиликни хабардор қилиш, тарғиб қилиш ва танлов жараёнларида шаффофликка эътиборни кучайтириш орқали юмшатилади. Барча фермерлар, хусусан, кичик фермерлар, фермер аёллар ва қишлоқдаги қашшоқ инсонлар каби ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлар лойиҳа ташаббусларида иштирок этиш ва ундан фойда олиш учун тенг имкониятларга эга бўлишини таъминлаш зарур. Шунингдек, чорвачилик секторининг кенгроқ контекстида бир қатор ижтимоий хавфлар, жумладан, амалга оширувчи агентлик салоҳияти ҳам мавжуд бўлиб, улар лойиҳанинг ижтимоий хавф-хатарини муҳим деб баҳолашга олиб келади. Булар чорвачилик комплексларини ташкил этишда ер ажратишнинг шаффофлиги ва адолатлилиги ҳамда ерга эгалик қилиш хавфсизлиги, ахборот чекловлари, кичик фермерларнинг лойиҳадан фойда олишнинг умумий қобилияти, ер туфайли ер ва маҳсулдор активларга киришнинг қисқариши хавфи билан боғлиқ қайта тақсимлаш, давлат муассасалари ва молия муассасаларининг қишлоқ корхоналари бўйлаб меҳнат ва меҳнат шароитларини мониторинг қилиш имкониятларига боғлиқ. Меҳнат оқими, гендер тенглигини бузиш хавфи, шу жумладан СЕА/Ш, асосан миллий гендер тенглиги қонунчилигининг мақоми, гендер меъёрлари ва маҳаллий қишлоқ жамоаларидан ташқаридан келган ишчи кучи кам ёки умуман йўқлиги сабабли Ўртача деб баҳоланади; шунга қарамай, баъзи хавфлар бўлиши мумкин. Таклиф этилаётган барча йирик инвеститсиялар ва қурилиш ишлари меҳнатни бошқариш, ер сотиб олиш ва мажбурий кўчириш билан боғлиқ жиддий ижтимоий хавфларни ўз ичига олади. Таклиф этилаётган лойиҳа, шунингдек, кичик чорвачилик фермерларига мўлжалланган 50 000 АҚШ доллари миқдоридаги кредитлар учун ойнани ҳам таъминлайди. Ойна РИЛ доирасида олдинги кредит линияларидан фойдалана олмаган майда чорвачилик фермерларининг кредит бўшлиғини тўлдириш учун зарур деб ҳисобланади. Лойиҳа доирасида амалга ошириладиган Э&С амалиётлари ушбу лойиҳадаги хавфларни ҳисобга олиши, уларни лойиҳа томонидан қўллаб-қувватланадиган фаолият билан боғлиқлиги сабабли бошқариши ва мониторингини олиб бориши ва жалб қилинган амалга оширувчи муассасаларни салоҳиятини ошириш фаолиятига етарли даражада эътибор қаратиши керак. Мажбурий кўчириш, мажбурий ва болалар меҳнати тарихи туфайли обрўга жиддий хавф туғдирадиган ҳолатлар мавжуд. Лойиҳани амалга ошириш жараёнида етарлича хабардорлик, салоҳиятни ошириш ва мониторинг тизимлари билан уларни юмшатиш керак. Лойиҳа асосли ёндашувни қўлламоқда, чунки инвестициялар ва уларнинг аниқ жойлашуви (мамлакатнинг исталган жойида жойлашган бўлиши мумкин) ҳақидаги тафсилотлар маълум эмас ва уларнинг аксарияти амалга оширилгунга қадар маълум бўлмайди.
4. ВЧРДҚ ҲУЗУРИДАГИ АТРОФ-МУҲИТ ВА ИЖТИМОИЙ БОШҚАРУВ БЎЙИЧА ИНСТИТУТСИОНАЛ МАЪСУЛИЯТ
Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси (ВЧРДҚ) ЧСРИЛни амалга оширувчи орган ҳисобланади. ВЧРДҚ Тошкент шаҳридаги штаб-квартирасида мавжуд ЛАБ томонидан қўллаб-қувватланади. ЛАБ лойиҳанинг кундалик амалга оширилишини, шу жумладан унинг экологик ва ижтимоий кўрсаткичларини бошқарадиган органдир. ЛАБ ўзининг кундалик фаолиятида экологик ва ижтимоий тегишли экспертизадан фойдаланиш учун ички имкониятларга эга бўлиши керак. Қўшимча Э&С салоҳияти, шунингдек, лойиҳа ваколатига эга бўлган ҳудудий ЛАБларда (РЛАБ) ёлланади. ЛАБ Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари доирасида таклиф этилаётган барча тадбирларни саралаш ва атроф-муҳит ва ижтимоий ишлар кўламини ҳамда улар учун зарур бўлган бошқарув воситаларининг тури ва форматини аниқлаш учун жавобгар бўлади. ЛАБ Лойиҳани молиялаштириш учун мос бўлмаган ҳар қандай фаолиятни филтрлайди. ЛАБ юқори хавфли кичик лойиҳалар учун ЭСИА ўтказилишини ва кичик миқёсдаги қурилиш ишлари учун атроф-муҳит ва ижтимоий бошқарув режаси тайёрланишини ҳамда ЭСИА ҳисоботлари ва ЭСМПларнинг сифати қониқарли бўлишини таъминлаши керак. ЛАБ, шунингдек, керак бўлганда, бошқа бошқарув воситаларини, шу жумладан зараркунандаларга қарши кураш режаларини (ЗҚК) ишлаб чиқишни белгилайди.
ЧСРИЛни амалга ошириш жараёнида ЛАБнинг асосий масъулияти Лойиҳанинг барча компонентлари бўйича қурилиш ишларининг жойида экологик ва ижтимоий мониторингини ўтказиш ва мониторинг натижалари бўйича ҳисоботларни тайёрлашдан иборат.
Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари доирасидаги лойиҳа бенефитсиарлари ҳамжамиятлари ва муассасалари ЭСМФга мувофиқ ЛАБ томонидан белгиланган ЭСИА, ҳудудга хос ЭСМП ва ПМПларни ишлаб чиқиш учун жавобгар бўлади. ЛАБнинг экологик ва ижтимоий мутахассислари барча услубий кўрсатмалар ва ёрдамни таъминлайди. Лойиҳанинг 1 ва 2-компонентлари бўйича қурилиш ишлари бўйича пудратчилар ушбу бошқарув воситаларига риоя қилишлари ва ЛАБ ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш ваколатига эга бўлган бошқа давлат ташкилотлари томонидан уларнинг бажарилиши устидан назоратни осонлаштиришлари шарт.
Иштирокчи Молия Муассасалари (ИММ) суб-кредит учун аризаларни кўриб чиқиш учун жавобгар бўлади. Кейинчалик қайта ишлаш учун тасдиқланган ўртача хавфли иловалар ЭСИА ҳисоботи ёки ЭСМФга мувофиқ мустақил ЭСМП/ПМП ва маълум турдаги кичик лойиҳа учун зарур бўлган ҳар қандай қўшимча ҳужжатлар тақдим этилгандан кейин экологик ва ижтимоий баҳолашни талаб қилади. Экологик ва ижтимоий тасдиқлаш 3-компонент бўйича кредитни тасдиқлаш тўғрисида қарор қабул қилишнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Агар экологик ва ижтимоий экспертиза тугалланмаган ва экологик рухсатнома берилмаган бўлса, молиялаштириш учун ариза маъқулланиши мумкин эмас. Суб-кредит олувчилар тасдиқланган бошқарув воситаларига риоя қилишлари ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш ваколатига эга бўлган ИММ ва бошқа давлат ташкилотлари томонидан уларнинг бажарилиши устидан назоратни таъминлашлари шарт.
5. ЭКОЛОГИК ВА ИЖТИМОИЙ МОНИТОРИНГ ВА ҲИСОБОТЛАР
5.1 Экология ва ижтимоий меъёрларга мувофиқлик мониторинги
Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси ЛАБ (ва РЛАБ) орқали Лойиҳа томонидан молиялаштириладиган барча тадбирларнинг Жаҳон банкининг ЧСРИЛ учун экологик ва ижтимоий стандартларига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг миллий қонунчилик талабларига мувофиқлигини мониторинг қилиш учун жавобгар бўлади. Атроф-муҳит ва ижтимоий мониторинг ЧСРИЛ доирасида пудратчилар ва субкредит олувчилар томонидан Лойиҳа молиялаши билан амалга оширилаётган барча жисмоний фаолиятни мунтазам равишда жойлардаги назоратини ва агар мавжуд бўлса, ЭСМП ва КҲР ижросини кузатишни назарда тутади. Лойиҳанинг КСА, ЭСМП (ва ПМП) га мувофиқлиги барча ЧСРИЛ пудратчилари ва бенефициарлари учун мажбурийдир. ЛАБ ушбу ҳужжатларда назарда тутилган юмшатиш чоралари ва илғор амалиётларнинг бажарилишини назорат қилади ва камчиликлар аниқланган тақдирда кичик лойиҳа пудратчиларини/бенефициарларини ҳал қилинмаган муаммолар ҳақида хабардор қилади ва уларни бартараф этиш чораларини талаб қилади. Агар номувофиқлик давом этса ва КСА/ЕСМП/ПМП талаблари жиддий равишда бузилган бўлса, ЛАБ шартнома шартларини бузганлик учун белгиланган жарима чораларини кўради. РПФ, ЭСМП (ва агар мавжуд бўлса, РАПлар) ишлар бўйича тендер ҳужжатларига киритилади ва ишларни етказиб берувчилар билан тузилган шартномаларга илова қилинади, шунинг учун пудратчилар уларга қонуний равишда риоя қилишлари шарт.
5.2 Экологик ва ижтимоий мувофиқлик бўйича ҳисобот
ПИУ жойларда мониторинги бланкаларини тўлдириш ва сақлаш орқали атроф-муҳит ва ижтимоий мониторинг ишларини ҳужжатлаштириш ва мониторинг натижалари бўйича мунтазам баённомалар тайёрлаш учун жавобгардир. Ушбу ҳисоботлар дала ишлари натижаларини умумлаштиради, пайдо бўлган умумий муаммоларни таҳлил қилади, муаммоларни ҳал қилиш учун ишлаб чиқилган тузатиш ҳаракатларининг моҳиятини тушунтиради ва олдинги ҳисобот давридаги тавсиялар бўйича амалга оширилган тузатиш ҳаракатларининг ҳолатини баҳолайди.
